ทุติยปัณณาสก์

อรรถกถาอวิชชาวรรคที่ 1

ในอวิชชาวรรคที่ 1 มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
บทว่า อวิชฺชา ได้แก่ความไม่รู้ในสัจจะ 4. บทว่า วิชฺชา ได้แก่
รู้แจ้งอรหัตตมรรค. บทว่า อนิจฺจโต ชานโต ปสฺสโต ความว่า
เมื่อรู้ เมื่อเห็น ว่าเป็นทุกข์เป็นอนัตตา ชื่อว่าย่อมละได้เหมือนกัน. ก็คำนี้
ตรัสไว้โดยอัธยาศัยของบุคคลผู้ตรัสรู้ ในเมื่อตรัสโดยเป็นของไม่เที่ยง
ในบททั้งปวงก็นัยนี้เหมือนกัน
แต่ในที่นี้ บทว่า สญฺโญชนา ได้แก่สัญโญชน์ 10. บทว่า อาสวา
ได้แก่อาสวะ 4. บทว่า อนุสยา ได้แก่อนุสัย 7. บทว่า สพฺพูปาทาน-
ปริญฺญา ได้แก่เพื่อรู้ชัดอุปาทานหมดทั้ง 4 ด้วยปริญญา 3. บทว่า
ปริยาทานาย ได้แก่เพื่อความเกษม. บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้นแล.
จบ อรรถกถาอวิชชาวรรคที่ 1

รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้ คือ

1 อวิชชาสูตร 2. ปฐมสังโยชนสูตร 3. ทุติยสังโยชนสูตร
4. ปฐมอาสวสูตร 5. ทุติยอาสวสูตร 6. ปฐมอนุสัยสูตร 7. ทุติยอนุ-
สัยสูตร 8. ปริญญาสูตร 9. ปฐมปริยาทานสูตร 10. ทุติยปริยาทานสูตร.

มิคชาลวรรคที่ 2

1. ปฐมมิคชาลสูตร

ว่าด้วยผู้มีปกติอยู่ผู้เดียว

[ 66 ] กรุงสาวัตถี ฯลฯ ครั้งนั้นแล ท่านพระมิคชาละเข้าไปเฝ้า
พระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ ถวายอภิวาทแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง
ครั้นแล้วได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ที่พระองค์
ตรัสว่า ผู้มีปกติอยู่เดียว ผู้มีปกติอยู่เดียวฉะนี้ ด้วยเหตุเพียงเท่าไร
พระเจ้าข้า ภิกษุจึงชื่อว่ามีปกติอยู่ผู้เดียว และด้วยเหตุเพียงเท่าไร ภิกษุ
จึงชื่อว่าอยู่ด้วยเพื่อน. พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนมิคชาละ รูปที่จะ
พึงรู้แจ้งด้วยจักษุอันน่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ น่ารัก อาศัยความใคร่
ที่ตั้งความกำหนัด มีอยู่ ถ้าภิกษุยินดี กล่าวสรรเสริญ หมกมุ่นรูปนั้นอยู่
เมื่อเธอยินดี กล่าวสรรเสริญ หมกมุ่นรูปนั้นอยู่ ย่อมเกิดความเพลิดเพลิน
เมื่อมีความเพลิดเพลิน ก็มีความกำหนัดกล้า เมื่อมีความกำหนัดกล้า ก็มี
ความเกี่ยวข้อง ดูก่อนมิคชาละ ภิกษุประกอบด้วยความเพลิดเพลินและ
ความเกี่ยวข้อง เราเรียกว่าผู้มีปกติอยู่ด้วยเพื่อน ฯลฯ ธรรมารมณ์ที่พึงรู้
แจ้งด้วยใจ อันน่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ น่ารัก อาศัยความใคร่
ที่ตั้งความกำหนัด มีอยู่ ถ้าภิกษุยินดี กล่าวสรรเสริญ หมกมุ่นธรรมารมณ์
นั้นอยู่ เมื่อเธอยินดี กล่าวสรรเสริญ หมกมุ่นธรรมารมณ์นั้นอยู่ ย่อมเกิด
ความเพลิดเพลิน เมื่อมีความเพลิดเพลิน ก็มีความกำหนัดกล้า เมื่อมีความ
กำหนัดกล้า ก็มีความเกี่ยวข้อง ดูก่อนมิคชาละ ภิกษุผู้ประกอบด้วยความ